Metodoloxía da catalogación



METODOLOXÍA DA CATALOGACIÓN


Emprégase o método preconizado por R. Vaufrey no seu proxecto de inventario de monumentos megalíticos, engadindo aportacións de Xabier Peñalver, dende o seu traballo "Estudio de los Menhires de Euskal herria", Sociedad de Ciencias Aranzadi, 1983. Novas achegas e aportacións por parte do autor do Blog: Catalogación de pedrafitas de Galicia.


1.
Localización: (Datos topográficos, catastrais e xurídicos).

a) Nome do xacemento, localización do lugar exacto, contorna: xeoloxía, camiños, cursos fluviais, relación ou proximidade con outros elementos arqueolóxicos.

b) Posíbel concorrencia-marcaxe  de territorio: administrativo, eclesiástico, comunal ou privado.

c) Toponimia de prospección: arqueolóxica, etnográfica, antropolóxica, arqueoastronómica, cronolóxica, sacralización e lendas.

d) Freguesía, concello, bisbarra, territorio-provincia.

e) Coordenadas xeográficas, m.s.n.m.


2. 
Imaxe:

a) Cartografía, fotografía, video, Fonte: diversas fontes e autor.


3.
Indicación do acceso á pedrafita.


4.
Clave de identificación. Servizo de Patrimonio, Xunta de Galicia. GA______________


5.
Descrición:

a) Descrición do monumento, forma, dimensións, orientación.

b) Rexistro de gravuras ou marcas no monólito.


6.
Xeoloxía:

a) Situación xeográfica do monumento, descrición da paisaxe (xeolóxica).

b) Descrición petrográfica do bloque que forma o monumento. Orixe do material.


7.
Excavacións:

a) Referencia ás excavacións ou catas feitas ata o presente.


8.
Folclore:

a) Lendas publicadas ou recollidas.

b) Sinalar posíbel emprego-relación no tempo.


9.
Bibliografía:

a) Data/referencias do achado, Investigación, estudos, excavacións, protección patrimonial das pedrafitas.




Ficha de campo

CATALOGACIÓN DE PEDRAFITAS DE GALICIA
FICHA DE CAMPO
-GUÍA DESCRITÍBEL-

Data:

........................................................................

Nome do xacemento:

.....................................................................................................................................

Pedrafita, tipoloxía, exemplos: observación astronómica, fálica-fecundante, estela-pedrafita, estatua-pedrafita, ónfalo-pedrafita, pedrafita do medievo, pedrafita outras funcións:

...................................................................................................................................................


DATOS TOPOGRÁFICOS, CATASTRAIS E XURÍDICOS


Territorio-provincia:

.................................................................................................

Concello:

.................................................................................................

Freguesía:

................................................................................................................................................

Lugar:

................................................................................................................................................

Toponimia de prospección: arqueolóxica, etnográfica, antropolóxica, arqueoastronómica, cronolóxica, sacralización e lendas:

.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Coordenadas xeográficas: Lat.                                                            Lon.

msnm:

..........................................................................................

Cartografía: número, localidade, folla:

..........................................................................................

Plano:









































Acceso á pedrafita:

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Nome do propietario do terreo, exemplo: descoñecido, privado, comunal, público, eclesiástico, etc

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Adscrición cronocultural, exemplos: descoñecido, neolítico, idade do bronce, idade do ferro, medievo, outros

..........,..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Estado de conservación: moi malo, malo, regular, bo, moi bo.

..................................................................................................................................................................................................................................................

Clave de identificación, servizo de patrimonio, Xunta de Galicia. GA______________________


DESCRICIÓN, FORMA E DIMENSIÓNS

Peso:

............................................................

Medida perimetral da base:

...............................................................................................

Anchura máxima:

...............................................................................................

Tipo de croa, exemplos: apuntada, cha, cóncava, convexa, tipo glande, redonda, cristada, etc..

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Diámetro da croa:

.............................................................................................

Altura máxima visíbel, dende a liña de terra:

..........................................................................................

Orientación:

.........................................................................................

Posición da pedrafita, exemplos: chantada en vertical, abatida, basculada, inclinada, etc...

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Pedrafita con calzo, exemplos: calzo na base, outro soporte?

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Pedrafita forma, exemplos: piramidal, cónica, triangular, cuadrangular, rectangular, bloque, lastra, apuntada, prisma, cilíndrica, alongada, fusiforme. -Arestas- con,  ou sen arestas; cristadas, cóncavas ou biseladas:

........................................................................................................................................................................................................................................

Pedrafita sección, exemplos: cuadrangular, rectangular, oval, circular, outras...

.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Dimensións, exemplos:
cara norte, sur, leste, oeste.    alto x ancho.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Caras, exemplos: recta, lisa, convexa, puída, engurrada, ruda, cóncava, etc...

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

REXISTRO DE GRAVURAS

Grabados, marcas, (adoitan ficar cubertos de lique, mofo, herbas, etc..) exemplos: cruces, coviñas, ferraduras, serpentiformes, letras, cifras, signos, liñas, sinais, marcas, aspas, outros epígrafes...

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................


XEOLOXÍA


Descrición da paisaxe, emprazamento topográfico, exemplos: chaira, val, aba, rechán da aba, cume, outeiro, etc...

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Tipo-orixe de material da pedrafita, exemplos: granito, seixo, mármore, lastra, gneis, etc..

.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Relación con elementos naturais da contorna, exemplos: río, manancial, fonte, lagoa, bosque, labradío, veiga, monte ou monte baixo, costa marítima, etc...

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................


ALTERACIÓNS


Alteracións observadas, exemplos: graffiti, pintura, rachadura, escachada, mutilación, decapitación, acaroada ou formando parte de peches de terreo, ou elemento mobiliario, desprazamento, etc...

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................


ARQUEOASTRONOMÍA


Funcións, relacións, etc...

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ETNOGRAFÍA E ARQUEOLOXÍA


Lendas:

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Relación con outros elementos arqueolóxicos, exemplos: mámoa, anta, necrópole, círculo lítico, petróglifo, castro, outros...

...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Relación con outros elementos etnográficos, históricos, artísticos etc... exemplos: cruceiro, peto, ponte, igrexa, capela, sacralización, cristianización,  vía romana, romanización, camiño real, etc...

...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Usos, exemplos: marco de termo, (ver pedrafita tipoloxía, ao comezo da ficha) outros...

...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

No pasado;

.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Actualidade:

.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Excavacións e catas feitas:

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Bibliografía:

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Valoracións-comentarios:

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Nome do catalogador:

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................











A catalogación chanzo a chanzo

----------------------------------------------------------------------


Abril 2018, publicación do resumo:
(Ver contextualizacións)
Simboloxía, cualidades e traza da pedrafita Galega, descodificación e homologación.


-------------------------------------------------------------------------


Xullo 2017, publicación de  imaxes, alternando con novos exemplares de pedrafitas para a catalogación.


-----------------------------------------------------------------------


Marzo 2017, comezo a publicación do apartado localización das pedrafitas do territorio-provincia de Pontevedra.


---------------------------------------------------------------------


Decembro 2016, publicación imaxes de pedrafitas de observación astronómica, territorio-provincia de Pontevedra.


-------------------------------------------------------------------


Outubro  2016, engadimos  ao remate do apartado localización, a data da publicación do mesmo.


------------------------------------------------------------------

Xuño e xullo do 2016, presentación (ver contextualización) nas tipoloxías de pedrafitas de observación astronómica e pedrafitas fálicas, as propostas de novas modalidades:

Pedrafitas de observación astronómica, modalidade zoomorfa.

Pedrafitas fálicas, modalidade cabalar.

----------------------------------------------------------------------

(08.05.2016) Novas propostas para a Contextualización en:
Tipoloxía das pedrafitas en chan Galego,
 (sete pestanas de entrada, unha, por tipoloxía proposta).

------------------------------------------------------------------

(06.05.2016) Comezo  publicación de imaxes.

------------------------------------------------------------------

(14.03.2016) Publicada a localización de pedrafitas coas correspondentes tipoloxías propostas neste Blog catalogaciondepedrafitasdegalicia, para o territorio-provincia de OURENSE, 
(Pedrafitas aínda pendentes de localización exacta:  
Pedrafita de O Touzo, Carballeda de Avia.
Pedrafita de Gomesende, Gomesende.
Pedrafita Seixo Branco, Monterrei.
Pedrafita Souto Novo, Verín.
Pedrafita Pedra Longa, Nogueira de Ramuín).
Nos vindeiros meses a actividade vai centrarse na localización das pedrafitas 
dos territorios-provincias de A CORUÑA e LUGO tentando facela máis completa.
Datos ao servizo dos interesados no acceso:
Tipoloxía das pedrafitas en chan Galego,
 (sete pestanas de entrada, unha, por tipoloxía proposta).

---------------------------------------------------------------

(15.04.2015) Xa se atopa publicada a localización das pedrafitas correspondentes ás diferentes tipoloxías que propoñemos neste Blog catalogaciondepedrafitasdegalicia, do territorio-provincia de LUGO, (Pendentes aínda de localización exacta os seguintes bens-elementos: pedrafita de Formigueiros, Samos. 7 monólitos en Recaré, San Tomé, O Valadouro.)
Para as próximas semanas, o territorio-provincia de OURENSE vai ser  destino para a investigación (localización) das novas pedrafitas, paseniño conformando a listaxe neste acceso; Tipoloxía das pedrafitas en chan Galego, (sete pestanas de entrada, unha, por tipoloxía proposta).

-----------------------------------------------------------------

Xa se atopa ao voso dispor,  prácticamente rematada  e publicada, a localización das pedrafitas de todas as tipoloxías do territorio-provincia de A CORUÑA, (agás unhas poucas pedrafitas pendentes de coordenadas e, de situar o lugar exacto do monólito: Posíbel  pedrafita de Barrañán ou Sorrizo, Arteixo, pedrafita Marco da Areosa Branca e pedrafita Marco de Portonovo, as dúas en Narón, pedrafita Pedra Gaiada, A Laracha, e pedrafita Marco da Agrela, Teo). Nas vindeiras semanas, o seguinte propósito, vai ser, centrar o esforzo na mesma cuestión sobre o territorio-provincia de LUGO, acceso: Tipoloxía das Pedrafitas en chan Galego, (sete pestanas de entrada, cada unha por tipoloxía proposta).
--------------------------------------------------------------------


En vindeiras datas publicarei a referencia-localización das pedrafitas de todas as tipoloxías do territorio-provincia de A CORUÑA, un chanzo máis na  aportación para a proposta de Catalogación das pedrafitas de Galicia. Tipoloxía de Pedrafitas en  chan Galego:(sete pestanas de entrada, cada unha por tipoloxía proposta).

Aliñamentos

Aliñamentos:

Que se pode testemuñar con datos confirmados e relevantes, sobre a existencia de aliñamentos megalíticos na nosa terra?

Existe en Galicia algún aliñamento de pedrafitas?

E certo que as pedrafitas en chan Galego, veñen paseniño abrindo camiño para coñercer mais as súas funcións, simboloxía, historia, lozalización e tipoloxía, mais, que sabemos desas ringleiras de pedrafitas de nome aliñamentos?

Cales son as zonas onde podemos atopar algún aliñamento?

A función ou simboloxía dos aliñamentos de pedrafitas, cal é?


Aliñamento                
concepto: conxunto de pedrafitas que forman unha ringleira ou varias paralelas.


Estrutura
Os aliñamentos de pedrafitas poden ser de poucos metros ata varios quilómetros de longo, a altura dos monólitos poden acadar os 2 m. sendo as pedrafitas que miden sobre 1 m. as mais correntes. As pedras terminais das ringleiras poden cadrar coa mais grande.
As pedras están chantadas a intervalos e pode ser diferente a altura ó longo da serie.
Están adscritos cronoculturalmente ao neolítico tardío ou idade do bronce.


Localizacións
Non podemos esquecer que os aliñamentos líticos, rexístranse espallados por moitas zonas do planeta: Europa, Sudamérica, África etc... estamos logo, diante dunha monumentalidade pétrea de tipo non local, son varias as culturas e os países, e conxunto de comunidades en diferentes épocas no decorrer do tempo, que chantaron estas pedrafitas aliñadas, facendo que cheguen ata os nosos días coa mensaxe ou funcionalidade non completa ou esquecida.
As zonas onde polo xeral podemos atopar aliñamentos megalíticos de pedrafitas, non se encontran estritamente vinculadas a un tipo determinado de terreo, paisaxe, orientación ou situación. Podemos atopar aliñamentos en zonas de tipo desértico, lugares ou chairas elevadas, alta ou media montaña ou ó carón de áreas marítimas.
Son famosos os aliñamentos de Carnac en Bretaña, Dartmoor e Stall Dowh no Reino Unido, tamén en Eire, así como recentemente descuberto o aliñamento de La sierra de la ventana en Argentina, e como non, a proposta de aliñamentos Galegos, mais adiante farei apartado de especial atención.


Funcionalidade (hipóteses)
Son algunhas as diferentes hipóteses que varios autores e investigadores manexan para dilucidar o compoñente "mensaxe",  "simbolismo" ou "funcionalidade" dos aliñamentos. O termo aliñamento lévanos a comprender que as ringleiras de pedras chantadas intencionadamente poden ter relación con outros factores, como outros monumentos ou elementos topográficos ou características astronómicas.
As consideracións propostas tamén pensan nun propósito relixioso ou cerimonial, posiblemente marcando un camiño procesional.
Debemos considerar a novidade exposta nos últimos tempos, sobre un posible aliñamento composto por quince bloques de seixo branco en Lugo, Galicia,  asociado este material a un carácter apotropaico, un fin protector con carácter simbólico nos xacementos arqueolóxicos dende o paleolítico.
Outra teoría é que cada xeración chantase unha nova pedra para cooperar na secuencia que amosa unha presenza continua das persoas. As antigas e tradicionais lendas de Bretaña contan que os aliñamentos de pedrafitas, estabilizaban o solo dos corrementos de terra a xeito de dique contra a invasión do mar. Estas pedras foron consideradas como sagradas, e o pobo as veneraba, aconteceu que San Martiño escomenzou a cristianizar a Galia, perseguindo aos Druidas, que gardaban o saber e a tradición destas pedrafitas; interpretando ás pedrafitas como ídolos pagás, e o Santo descoñecendo as ancestrais crenzas daquelas terras, inducía aos neófitos a destruilas, reverenciadas polo pobo, e, continuan dicindo as lendas:  que por este feito do derribo dos aliñamentos a zona marítima de Douarnenez e a súa cidade Ys ficaron mergulladas no fondo do mar.


Proposta: Aliñamentos Galegos
No ano 1964 os ilustres A. García Alén, historiador e mestre, A. Blanco Freijeiro, historiador e arqueólogo, e C. Paratcha Vázquez, mestre, sinalan na separata de nome "A LAPA" DE GARGANTANS, editada polo Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Instituto Padre Sarmiento, revista: Cuadernos de Estudios Gallegos: tomo XIX, 57 o seguinte: ..... Se ha hablado de alineamientos en las mismas comarcas:
"Monte Lousada, Lugo.
Serra da Barbanza, Coruña.
Dumbría, Corcubión, Coruña."
"También estas noticias son inciertas. Vázquez Seijas, por ejemplo, no conoce en Lugo círculos ni alineamientos".
"Vázquez Seijas opina que  antiguamente abundaban los menhires en Galicia. como por su tamaño pequeño se confundian fácilmente con los hitos, sólo considera auténticos los que ostentan grabados".
Temos pois un referente precursor dos aliñamentos líticos en chan Galego, Monte Lousada, Serra da Barbanza e Dumbría, as referencias poden ser certas ou non, mais no século XX suponse non destragadas as terras, labradíos e montes como agora, esto fai pensar na posibilidade certeira da presenza destes monumentos megalíticos.
Ademais temos a Vazquez Seijas, historiador e escritor, como o principal promotor da idea: " que só as pedrafitas que contan rexistro de grabados, son auténticas". A estas alturas, no 2014, este servidor humilde voso, propón esta idea non acertada, a día de hoxe é preciso facer un estudo completo e pormenorizado do monólito, antes de desbotar a súa pertenza no rexistro de adscrición cronolóxica e cultural: contextualización plena (toponimia, folclore, tipoloxía, relación con outros elementos arqueolóxicos, etnográficos, históricos, artísticos, tipo de emprego ou función etc...) Unha metodoloxía ou protocolo que cómpre seguir no tratamento científico e da posta en valor do monólito.

O sempre activo e defensor do patrimonio Xabier Moure, autor do blog onosopatrimonio,  fala do posíbel aliñamento na Faladoira, que agora comentamos e agradecemoslle a súa intuitiva sensibilidade á hora de expoñer e decatarse deste suposto aliñamento lítico no concello de Mañón, A Coruña.
No coñecido camiño dos arrieiros, sitúase unha necrópole megalítica composta por varios túmulos de dimensións considerables, estas mámoas presentan cráter central de violación, ademais unha delas foi cortada ao realizar unha construción do peche de antenas de telefonía, elemento que provoca un impacto-choque non acorde dentro do contexto megalítico no que nos atopamos, por si fose pouco, nas inmediacións existen varios elementos que provocan alteración, degradando o lugar de forma ambiental e paisaxista: parque eólico, pistas e unha caseta de vixiancia de incendios.
Formando parte do conxunto atopamos o aliñamento lítico, que semella delimitar a necrópole polo NL. presenta dezaseis pedras, catorce son de pequena altura (non pasan 1 m. altura) e de forma irregular. As dúas restantes, na actualidade derrubadas no chan, chaman a atención polas súas dimensións. A primeira, como di Xabier Moure, de feitura irregular, acada a altura de 3,90 m. e 0,60 cm. de ancho, supostamente mesmo monólito que Barros Silvelo cita como pedrafita de demarcación no seu traballo Antiguedades de galicia (1875), e que Federico Maciñeira afirma  que se trata dun marco. A outra chanta, con forma piramidal, conta cunha lonxitude de 2,10 m., uns 0,70 cm. por cada cara da base, e arredor de 0,45 cm. nas caras superiores.
Como bo observador Xabier Moure pregúntase: para consideralas como marcos que é o que delimitan?
Dende que existen referencias documentais sobre lindes territoriais, que non se trata de concellos, freguesias ou aldeas.
Poden ser dous terreos de distintos propietarios?
Xabier Moure di descoñecer esta última cuestión, engade que considera pouco probable, pois ao outro carón do aliñamento, emerxen do chan uns afloramentos de lousa, e que no tocante ás dúas pedras citadas máis arriba, non resulta fácil darlle sentido a tal inversión (tempo + traballo) para chantar uns marcos divisorios de semellantes proporcións e cun peso de varias toneladas.
As pedrafitas atópanse chantadas cun intervalo entre os dez e os vinte e cinco m. descoñecendo si o aliñamento no pasado contou con mais monólitos.
Na contorna e bisbarra, non esquecer a presenza abondo documentada e recoñecida de estruturas megalíticas, así como o estragado círculo lítico do Freixo e os desaparecidos da Mourela nas Pontes.

Rafa Quintía, inquedo e concienciudo antropólogo, presidente da Sociedade Antropolóxica Galega -SAGA- fala no seu blog asombradebouzapanda e no anuario de antropoloxía e historia de Galiza; Fol de Veleno, nº 4 - 2014 sobre "O santuario da pedra fita de Adai e o seu templo perdido, unha incognita arqueolóxica" e "Usos rituais do seixo no rexistro etnográfico e arqueolóxico de Galicia", nestas duas exposicións, o autor considera que o que atopou no xacemento da Pedrafita de Adai, parroquia de Adai, Lugo, "é  a expresión física e tanxible da separación entre o espazo humanizado e a natureza salvaxe, e como tal ten un valor simbólico e, ás veces cerimonial e sacro, pois nos santuarios definese o espazo sagrado respecto ó profano e existe sempre un terreo circunscrito de culto. Quen se achegue a este xacemento poderá observar a grande presenza de bloques de seixo branco que aparecen esparexidos pola lomba do bosque onde se sitúa o Castrillón. Uns bloques que cando se estudan con detemento non parecen dispostos ao chou, senón seguindo unha orde formando un total de quince aliñamentos que cunha orientación L-O  case perfecta (de 260º) percorren o espazo que se estende pola parte alta da lomba onde se sitúa o Castrillón,


Notas finais
Quero facer chegar varios criterios e posicións hipotéticas, relacionadas coa posíbel funcionalidade ou simboloxía dos aliñamentos líticos por parte de varios autores, un centro especializado en monumentos megalíticos Bretón e  unha enciclopedia  de internet.

Louis Charpentier: manexa a posibilidade de que os aliñamentos sinalan vías de augas subterráneas, correntes telúricas de protección das colleitas e de fecundidade.
Tamén comenta a posibilidade de que estas ringleiras líticas poidan soster as fallas do terreo dos corrementos de terra, e nos aliñamentos Bretóns, comenta o investigador Francés poden facer de "chave" para que as mareas do mar non asolaguen as eiras e terreos.

Ralf Koneckis: investigador  Alemán foi quen de atopar un axexadoiro na croa dunha pedrafita do aliñamento do Menec en Carnac, para poder confirmar a chegada dunha estación climática, dándolle o emprego astronómico que ata daquela non se coñecía.

Wikipedia.org: mantén que monumentos ou elementos topográficos ou características astronómicas, propósito relixioso ou cerimonial, quizáis un camiño procesional ou a teoría de que cada xeración chantase un monólito para cooperar na secuencia que amosa unha presenza continuada das persoas.

Centre des monuments nationaux, sites mégalithiques de Carnac: "os  aliñamentos da rexión de Carnac teñen en común, levan a pensar que pode tratarse de lugares cerimoniais, estes "fitos" sinalan lugares privilexiados ou santos".

Sierra de la ventana, Argentina: o recente achado de aliñamentos neste país sudamericano, tamén pon de manifesto a súa posíbel relación cerimonial, sinalan cumios de  montes ou apuntan cara a unha cova elevada con pinturas rupestres, mesmo os investigadores falan dunha canle de enerxías telúricas e observación astral, foi lugar de concentración e xuntanza dos caciques chegados dos lonxanos extremos das Pampas. Algúns aliñamentos desta zona concéntranse ao carón de antigas tumbas.

Rafa Quintía: relaciona o aliñamento de Adai, Lugo, formado por 15 bloques de seixo branco orientado L-O, co "santuario  da pedrafita de Adai e o seu templo perdido", "a presenza" di, "de tanto seixo  na zona e colocado dun xeito intencionado coido que debería ser obxeto dunha análise  detallada pois, como  é ben sabido, o seixo non é unha pedra calquera, e na nosa tradición popular sempre se lle asociou un carácter apotropaico".

Atopámonos pois con información nada desdeñable: hipóteses e teorías sobre o posíbel emprego ou simboloxía-funcionalidade, e máis datos probables de presenza en chan Galego de aliñamentos líticos.
Facer pois unha aproximación teórica, como hipótese xeral, sobre a posible funcionalidade que poden representar estes aliñamentos en Galicia, podería encamiñarnos á definición que, coa axuda dunha contextualización precisa e ben enfocada, clarexaría provisionalmente,  as dúbidas xeradas sobre o fenómeno.
Da Serra da Faladoira recollemos datos da altitude, sobre 700 m.s.n.m., descoñecemos a orientación do aliñamento, mais ao carón do mesmo temos a presenza dunha necrópole megalítica composta`por varios túmulos, esta contextualización: aliñamento-necrópole-serra-altitude, pode indicarnos a relación do mundo astronómico por medio do aliñamento e o mundo funerario por medio dos túmulos, esta mesma conexión, é a que atopamos  decote ao carón das pedrafitas de observación astronómica en diferentes áreas de Galicia.
De Adai, reparamos nunha, se cadra, volta á ritualización e relixiosidade, Rafa Quintía fala do elemento "templo" e tamén do elemento "santuario", mesmo o conxunto amplo de seccións ou dependencias que sinala: posible altar, campo tumular, dous conxuntos de petróglifos, posible pedrafita e   aliñamento de seixo branco, lévanos a considerar o lugar Adai, nunha posible relación ou  función relixiosa precristián, chama a atención o elemento seixo branco, "como premisa de protección" para afastar o mal,

Esta conexión en moitas ocasións é a resultante da bipolaridade arriba indicada, e que a cada pouco, con máis asiduidade chegan novas de achados de este tipo que o ámbito científico considera  e reafírmase no seu amplo estudo, investigación e posta en valor, tal e como estas dúas vertentes se manifestan (mundo funerario-túmulos, e o mundo astronómico-aliñamento = arqueoastronomía), en relación coa Faladoira.

Mentres que Adai, cumpliría outra condición, achéganos  á ritualizaciñon vital, neste conxunto de elementos toman criterio posibles cerimonias ou celebracións, adicadas á invocación ou solicitude de axuda para resgardarse de supostos influxos non desexados.

Fai pouco tempo o monumento megalítico de Stonehenge no Reino Unido, rematou en aportar novas canles na investigación arqueolóxica, co achado subterráneo empregando técnicas para escanear todo o sitio a diferentes  profundidades baixo terra, revelando un mapa dixital onde se reflicte a presenza de 17 novos templos, vinculados cos rituais  e prácticas de sepultura, espallados nunha área de 12 qm. cadrados, non deixando de existir entre estes xacementos unha relación de tipo espiritualidade: morte vida, propia do compoñente da franxa atlántica occidental europea coa vinculación  do fenómeno megalítico.

Portelas

Portelas

Portelas, nome da bisbarra pertencente a alta Sanabria, e tamén  a antiga Galicia; de nome As Portelas, onde os seus habitantes falan galego, e por parte dos seus viciños, teñen mais vencello coa vida social, cultural e económica do territorio Ourensán, que  coa terra de Zamora, e a Comunidade de Castela-León postiza, aínda que a etimoloxía sexa a mesma (Portelas - As Portelas).
Ao refirirnos a Portelas tamén estamos a falar dunha abertura que se fai nun valado para o paso,  do  gando, o carro, maquinaria e persoas que de cote traballan nos quefaceres agrogandeiros propios do país. Portelas é unha porta rústica, das moitas que atopamos nos nosos camiños e leiras aldeáns; cadanseu lado adoitan ficar un piar (marcos, padróns, esteos etc..) monólitos que poideron en moitos casos pertencer como elementos integrantes de determinadas áreas ou espazos arqueolóxicos da contorna, mesmo ser reempregados e trasladados dende o seu lugar de orixe (mámoas,  círculos líticos ou pedrafitas). E propio e cotián o reemprego das pedras no mundo aldeán e agrario de Galicia, un dos exemplos mellor documentado sobre este reaproveitamento de monólitos, orixinarios de espazos arqueolóxicos, foi o derrube con intento de roubo da pedrafita de tipoloxía fálica de nome A Lapa de Gargantáns, Moraña, Pontevedra: No ano 1981, dous veciños da zona, dispostos co carro do país, derrubaron dita pedrafita, tamén quixeron montala no carro, non foron quen de chegar a facelo polo moito peso do monólito, a pedrafita ficou abatida, o alcalde de Moraña trasladou aviso do acontecido ó  Museo de Pontevedra, facéndose cargo dunha actuación de urxencia o arqueólogo Antonio de la Peña Santos, quen con tino, control e bo xuizo acadou, -xunto co equipo que coordinaba, do cal este servidor que relata o feito formaba parte- chantar outra vez a pedrafita no seu xusto asento e orientación orixinaria. Coñeceuse a intención destes dous  veciños que quixeron levar a pedrafita: cortar pola metade o monólito poñendo candaseu lado un piar para facer unha cancela. A pedrafita está representada como peza principal no escudo do concello de Moraña, Pontevedra, tamén cunpre función de marco estremo das parroquias de San Martiño de Gargantáns e Santa Xusta de Moraña, ata fai poucos anos foi considerada única e principal pedrafita no ámbito arqueolóxico e do fenómeno megalítico galego, por medio dos seus trazos e liña fisionómica atópase engadida na tipoloxía de pedrafitas fálicas, salientar a súa innegábel semellanza co membro reproductor masculino, mesmo reparando na croa da pedrafita, pódese apreciar a forma exacta da glande do pene, evocación e atractivo sexual pétreo que estas pedrafitas sempre transmitiron, demandar -por medio de supostos rituais orxiásticos- procreación humana, a non esterilidade, fecundación para as terras, as colleitas e o gando.

Dende tempos antigos pódese reparar e confirmar en Galicia, este xeito de reaproveitamento,   - marcos, padróns ou esteos-  tamén con outros empregos: pontellas que cruzan os regos -André Pena en Narón, A Coruña, atopou un suposto esteo megalítico reempregado como pontella de nome Marco de Portonovo, ao mesmo tempo fai de estrema dos concellos de Narón, Valdoviño e San Sadurniño, información publicada no blog  onosopatrimonio de Xabier Moure- ou formando parte dos valados nas eiras, e conformando os piares de portelas e cancelas,  -Moncho Boga fala no seu blog da suposta pedrafita de Marzás, en Ponte Ambía, Baños de Molgas, Ourense, formando piar dunha portela, tamén comenta o caso da pedrafita das Caxadas, necrópole en Vimianzo, A Coruña, elemento pétreo integrado nun valado, tamén a posíbel pedrafita da Capelada II, formando parte dun peche de pedra na Serra da Capelada, Cedeira, A Coruña-, -tamén este servidor que vos escribe pode testemuñar que, entre o remate dos anos setenta e primeiros dos oitenta do século XX, comprobou como a pedrafita de Padriñán ou Pedra do Santo en Sanxenxo, Pontevedra, tamén se atopaba formando parte dun valado de contención de terras, moi preto do lugar onde na actualiade se atopa, evidencia do reaproveitamento funcional da pedrafita no correr dos tempos, situada ao carón do vello camiño nun pequeno rechán, facendo cruce de camiños, -sendeiro neolítico como moitos en Galicia transcurrindo á beira de túmulos, mámoas, lugares de culto (Con da Ventureira) e pedras abaladoiras- hoxe estrada asfaltada que leva de Sanxenxo ata as necrópoles do Con da ventureira, Chan  da Gorita, Chan de Lores, Pedra Cabalaria etc.. a primeira función que debeu de exercer dende a prehistoria está relacionada, segundo a fisionomía e as pegadas rexistradas nas súas caras:  con elementos rituais,  crenzas e cultos sobre a fecundidade, propio desta observación é a redondez da súa croa e puído dalgunha cara -como amosan demais pedrafitas atopadas en Bretaña, vencelladas a este tipo de prácticas fecundantes, estreitamente relacionadas (Galicia-Bretaña) dende a prehistoria- a existencia de coviñas pode relacionar estes cultos coa fecundidade feminina e a procreación humana, representando a coviña como o útero materno presto para enxendrar, evidencia a existencia dunha ferradura, elemento quizais representada con posterioridade no tempo, engadindo suposta fortuna ou sorte á pedrafita como elemento de culto, o rexistro de gravuras na superficie amosa tamén a representación da cruz, sinalando en Padriñán a estrema entre a aldea e o propio pobo de Sanxenxo, Rafa Quintía recolle no seu libro: A Nosa Señora da Lanzada, estudio antropológico de un santuario costero, que a procesión dende Sanxenxo, ao chegar á pedrafita en Padriñán facía unha parada de respecto, a denominación de Pedra do Santo, chega ata os nosos días motivada pola crenza popular (cristianización) de que San Xenxo en vida tiña unha relación coa Pedrafita, mesmo os veciños do lugar afirman que nos relevos dun lateral da pedrafita, nas noites de lúa chea pódese discernir os trazos do rostro do santo-.

O comportamento ancestral que chega ata os nosos días: o feito de sinalar un terreo cun tipo de pedra trasladado ou, extraer dunha chaira ou monte veciño un destes elementos pétreos, mesmo o reemprego dunha pedrafita chantada  nunha aba e trasladala para outra utilidade. Tamén o reemprego en construccións de tipo relixioso como capelas ou igrexas está confirmado, esteos de túmulos e pedrafitas  se atopan asociados a estes templos mesmo formando parte da súa construcción ou relacionados con antigos cultos e crenzas -dende o blog onosopatrimonio de Xabier Moure podemos confirmar que en Sillobre, Fene, A Coruña, un antigo marco forma parte da construcción dunha capela coñecida dende antigo co nome de "A Capela do Marco" neste marco na antiguedade estremaban varios coutos, mais non descartamos  en tempos remotos outro tipo de emprego ou funcións do mesmo, en Cesuras, A Coruña, no monte Medela figura o rexistro do Marco do Monte Medela, cumpreu funcións de marco de estrema entre as parroquais de Paderne e Loureda, neste marco houbo prácticas de culto con "propiedades milagreiras", erguendo a Igrexa Católica unha capela no século XVIII para cristianizar estes elementos de crenzas ancestrais-. As causas desta función de reemprego, na mentalidade dos nosos devanceiros motivados a realizar  actuacións deste tipo poden concentrarse en tres factores: económico, social e relixioso.

Factor económico (práctico): Son moitas a veces nas que os nosos ancestros galegos, adicándose as funcións do agro, empregan o primeiro que lle van á man para realizar algunha función relacionada cas súas necesidades máis importantes ou directas: marcaxe ou separación dun terreo, chantado dun fito nun sendeiro, artellar portelas ou cancelas de acceso as leiras, sinalización dunha eira para o gando ou pasteiros etc...Debeu de acontecer este tipo de práctica de reaproveitamento xusto cando estes compoñentes líticos deixaron de empregarse como elementos de prácticas e cultos dentro da memoria ancestral e milenaria á que pertencian, e dicir, cando a súa simboloxía máxico-relixiosa e cultural xa deixou de ter unha pegada relevante e mesmo esmorecer, trocándose en simples esteos ou fitos, pedrafitas, marcos sen emprego, algúns deles, aparente representativo, é cando, entón, abonda aplicar a eficiencia económica e práctica: !"Ao carón mesmo atópase este marco, como é doado derrubalo.... E mesmo é práctico e aforro tempo"! Así o considera o noso paisano e devanceiro home do agro, e dese xeito pon en práctica a conversión e reemprego destes fitos ou marcos, (exemplo: Pedrafita Lapa de Gargantáns).

Factor social:  Debemos considerar séculos atrás a pobreza radical, mesmo a miseria extrema de moitas familias, e a dificil supervivencia cotiá nunha Galicia, dirixida por poderes eclesiásticos e señoriais, a miseria que rodea a moitas familias, obrigalles a empregar elementos tan sixelos e prácticos como a pedra, para as actuacións e sinalamentos das súas minifundistas e precarias eiras ou propiedades, é por iso comprensíbel que calquer elemento (esteos, mámoas, círculos líticos, pedrafitas etc..) por sinxelo que semelle na actualidade, nesta época de marxinalidade social, representaba un paso grande poder contar no mundo agrogandeiro daquela Galicia con determinados elementos de axuda para as faenas do campo, o gando e os montes.

Factor relixioso:  Non deixa de ser un interesantísimo factor motivador do reemprego dos monólitos, debemos caer na conta, que en Galicia houbo dende tempos moi remotos a constante práctica de ritos, crenzas e cultos a divinidades, espíritos, forzas da natureza e mesmo ó panteón amplo de deuses no ámbito atlántico-celta, dentro das crenzas e cultos Galaicos ós que pertencemos, foi a nosa terra un extenso santuario de permanentes e activas prácticas e ritos, cerimonias, cultos e solemnidades, lugar activo onde calquer fonte, regueiro, praia, lagoa, río, outeiro, con ou penedo, chaira, pía, val, monte, petroglifo, castro, laxe, mámoa, túmulo, pedrafita, círculo lítico, e tamén árbores, covas, cacharelas, carballeiras, etc... cumprian posíbel  función de altar en honor ó mais elevado. É entón cando calquer curruncho da nosa terra ten a consideración de "sacro". Pois é evidente que moitos destes monólitos, cumpriron e cumpren ata os nosos días funcións de sacralidade: culto e crenza para determinadas funcións adscritas a diferentes actos demandantes: solicitude ás pedras para remediar a dor de cadris, ouvidos, cabeza etc..demandando a procreación humana, tamén para espantar a esterilidade, para facer fecunda a colleita, para que o gando non lle viñera mal etc...Logo, pois, non fiquemos abraiados da cantiade de pedras, tamén monólitos que se atopan vencellados e polo tanto reempregados aos elementos que representan a nova fe cristián. Son moitas as pedrafitas na nosa terra que se encontran reempregadas pola Igrexa Católica cumprindo funcións estremeiras: parroquias, coutos, prioratos, granxas, bispados etc.. -mesmo a administración civil, tamén reemprega pedrafitas, mámoas, petrogligos etc.. para as estremas territoriais- abondan as ermidas, capelas, igrexas, camposantos, petos ou cruceiros, que se atopan erguidos sobre a pegada destas ancestrais e milenarias pedras e monólitos, o nome non é outro: cristianización de cultos ancestrais propios das nosas milenarias crenzas, ritos e tradicións, que teñen a súa orixe nos tempos prehistóricos mais antigos da terra galega e da humanidade.

Arqueoastronomía



A arqueoastronomía é o estudo  dos xacementos arqueolóxicos relacionados coa astronomía das culturas antigas e busca, na práctica, establecer a través de medicións de campo e mapas a orientación astronómica dunha estrutura arqueolóxica. Tamén  estuda os calendarios e, entre outras cousas, toda evidencia de actividade relacionada coa astronomía. Os datos astronómicos e topográficos que se interpretan á luz da arqueoloxía, a antropoloxía e a historia. A arqueoastronomía como campo de investigación científica busca, achegar evidencias no entendemento da práctica da astronomía nas civilizacións e culturas antigas.
O estudo dos calendarios das antigas civilizacións fundamentase tradicionalmente no estudo das fontes e rexistros históricos que documentan a forma e o emprego destes calendarios cos eventos astronómicos reais. A arqueoastronomía e as disciplinas que comprende foron denominadas baixo o termo Astronomía Cultural. A astronomía cultural procura coñecer e comprender como as diferentes culturas entenderon o ceo e os seus fenómenos e o integraron nas súas visións do mundo,  quere atopar o entendemento existente entre astronomía e cultura. O principal suxeito de estudo da arqueoastronomía é a relación entre a orientación de construcións cerimoniais e estruturas arquitectónicas coa bóveda celeste e é de notorio interese o estudo da disposición e orientación de magalitos e dos conxuntos e instalacións de estruturas pétreas empregadas con finalidades rituais e de observación astronómica. É tamén posible o estudo da orientación astronómica en tumbas ou obras megalíticas de tipo funerario, mámoas, antas, dolmens, círculos líticos, etc...

Outros estudos de tipo mais cultural investigan os aliñamentos de construccións e monumentos antigos de acordo coas posicións do sol e da lúa. Moitos monumentos antigos posúen aliñamentos que semellan significativos nos puntos dos solsticios e dos equinoccios. Nos anos setenta (século XX), Alexander Thom fixo un profundo catálogo de monumentos megalíticos en gran bretaña e,  como resultado das súas investigacións, destacou que os ditos monumentos constituían os indicadores propios para a elaboración dun antigo calendario.
A astronomía foi  un  aspecto fundamental da cultura humana a través da historia. Partindo dende o neolítico, a astronomía tivo un lugar de primeiro orde nas actividades e produccións culturais do ser humano, a astronomía foi unha das principais forzas motoras do desenrolo científico ao longo da historia, é un dos principais focos de interese no estudo da historia da humanidade. A observación do ceo empeza a representar un papel moi importante cando se pasa da economía dependente da caza  a unha na que se comeza a recoller alimentos silvestres para descubrir paseniño a sementeira. Aínda que houbo sociedades que baseaban a agricultura en fenómenos tales como as enchentas dos ríos, é probable que ao iniciarse os coñecementos básicos da astronomía algunhas delas puidesen  empregalos para medir o tempo dun xeito mais preciso. Ese xeito de medir o tempo baséase no estudo da bóveda das estrelas e os seus movementos periódicos. Para o home prehistórico ter algunhas ideas básicas sobre astronomía era máis importante  do que pode ser para o home actual. Aos homes primitivos a astronomía permitiulles establecer con precisión as xeiras  axeitadas para sementar  e recoller as colleitas. O sol  que separaba o día da noite saía todas as mañás dende o LESTE, movíase uniformemente polo día e morría polo OESTE, de contado  o coñecemento dos movementos cíclicos  do sol amosaron o seu emprego para a predición de fenómenos como o ciclo das estacións. Dependendo  o seu coñecemento da supervivencia  de calquera grupo humano,  a astronomía arranxou os problemas e as inquedanzas das primeiras sociedades, e dicir, respondeu á necesidade de establecer con precisión as xeiras axeitadas para sementar e recoller as colleitas e tamén para as celebracións. A Curiosidade humana con respecto ao día e á noite, ao sol, a lúa e ás estrelas, levou  aos homes antigos á conclusión de que os corpos celestes se moven regularmente. O primeiro emprego desta observación foi a de definir o tempo e orientarse. No neolítico, cando naceron as primeiras comunidades agrogandeiras, fíxose fundamental coñecer o intre axeitado para sementar e recoller as colleitas. As preguntas que se fai o home prehistórico, cuxas respostas atopa no comportamento do firmamento, atópanse esencialmente asociadas á localización temporal e espacial dos acontecementos. Por exemplo, cando chegarán as novas treboadas? Cando e, cara onde acontecerán as migracións das aves e cando terá que acocharse pola crueza do tempo?

Este control e confirmación do tempo -ciclos do clima ou estacións anuais- podíase realizar por medio dun efectivo sistema para aqueles tempos, un método de control e confirmación do nacemento e morte destes ciclos estacionais que mesmo hoxe en día pódese constatar fielmente e coa mesma precisión que facian os nosos devanceiros do neolítico -6000. Velaquí o medio empregado: a PEDRAFITA, pedra fincada no chan, espetada en lugares de media ou considerable altura, lugares, chairas ou eiras megalíticas nas que as pedrafitas adoitan ficar ao carón de mámoas, túmulos, círculos líticos... Tamén son constatabeis na práctica totalidade dos casos onde se asentan estes monumentos megalíticos, contar coa presenza de algúns elementos propios da natureza: mananciais ou fontenlas de auga, e outros feitos polo home: vellos camiños e sendeiros neolíticos. As pedrafitas localízanse en lugares despexados polo xeral,  sen arboredos  ao seu carón, eiras certamente con forma balconada, onde o espazo e a área de visión, a ceo aberto e ampla e considerablemente despexada para poder contar coa amplitude de visión do traslado e percorrido do astro sol, dende o amencer ata o solpor, pois é xusto nestes dous puntos extremos  do día cando se realiza esta confirmación e medición: (equinoccios) (solsticios). Para poder facer axeitadamente o control e confirmación por medio da pedrafita fincada no chan e o posicionamento do sol no ceo, a persoa que fai esta observación astronómica (o axexante), ten de situarse por detras da pedrafita, co sol de fronte. Na zona mais elevada da pedrafita, de nome "croa", polo xeral existen traballadas unhas alteracións (manipulacións pétreas), coñecidas como "rebaixes", "concavidades", provocadas pola man do home neolítico. Estes rebaixes na croa cumpren a función exacta e precisa de "enfiar" o posicionamento do astro sol, son os verdadeiros "axexadoiros" nas croas das pedrafitas galegas por onde o sol penetra en liña recta, se asenta e repousa, facendo unha unión horizontal: ollar do axexante, axexadoiro e astro sol. Para aportar estes datos, estou a  facelo en tempo presente,  pois como indiquei, aínda hoxe, no século XXI, é demostrábel  e constatábel  in situ esta confirmación de observación astronómica con todo éxito. Sobre  a duración desta exposición-observación no axexadoiro das pedrafitas e mais tendo en conta a función da claridade do día, amencer ou solpor, dito tempo de comprobación deste posiconamente pode durar de 10 a 12 minutos, así como as datas de confirmación dos equinoccios e solsticios, pódense ir facendo con 4 ou 5 días anterior e posteriormente ao día da  data ofical de cada estación (equinoccios: 22 de marzo e 21 de setembro, comprobacións amencer e solpor), (solsticio de verán: 21 de xuño, comprobacións amencer e solpor).
















Pedrafitas do medievo

Contextualización:


Dentro do medievo séculos V ao XV dC., atopamos en Galicia os chamados Coutos: do Latín cautu, "lugar cercado", e pode referirse a territorios ou espazos coutados dependentes dun antigo señorío laico ou, as máis das veces, a un señorío eclesiástico xeralmente dependente dun mosteiro. Cumprindo a función de marcaxe e linde territorial destes Coutos ou Señoríos, atopamos as pedrafitas, marcos, fitos e padróns. Algúns dos Coutos de Galicia, onde aínda se atopan as pedrafitas cumprindo linde de terreos son:

  • Couto de Camposancos, A Guarda, Pontevedra.
  • Couto de Bon, Bueu, Pontevedra.
  • Couto de Lampai, Cruces, Padrón, A Coruña.
  • Couto de Vilar de Donas, Palas de Rei, Lugo.
  • Couto de Xocín, Baños de Molgas, Ourense.
Os Coutos ou Señorios foron conxuntos de aldeas ou lugares subordinados a un señor ou comunidade, co dereito de administrar xustiza, por privilexio ou por ter directo dominio sobre os habitantes. Os Coutos tamén podian ser cedidos polos seus propietarios a outras persoas, como premio a unha fazaña, normalmente de tipo militar.

Estas pedrafitas podemos atopalas con inscricións feitas en latín nas súas caras, como este texto dunha pedrafita do Couto de Lampai: (traducido) "ANO 1156 NO PRIMEIRO DIA DAS CALENDAS DE SETEMBRO. COA AUTORIDADE DO EMPERADOR E DE TODOS OS ASISTENTES POÑO ESTE PEDRON".

Está en estudo, determinar si estas pedrafitas son monólitos de feitura ou deseño propio para a marcaxe destes territorios, ou pola contra, algunhas destas pedrafitas, xa  estivesen chantadas de tempos anteriores, e se atopen adscritas a outra tipoloxia cronoloxico-cultural anterior ao medievo, o coñecido reemprego destes monólitos dende fai séculos en Galicia.

Simboloxía, cualidades e traza da pedrafita Galega, descodificación e homologación.

A pedrafita:

É fálica.
Orxiástica (puído e lustre milenario).
Fecundante.
Fertilizante.
Ritual.
Posúe nume,
observación astronómica,
sinala termos e límites, fica ao carón de camiños,
mananciais ou cursos de auga, interacciona coas mámoas, círculos líticos e aliñamentos.
A muller refrega a vulva ó cabalo dela: pedrafita cabalar.
É sandadora,
profiláctica,
talismán,
máxica,
xera vida.
Antropica.
Fasquía: antropomorfa e zoomorfa.
Apotropaica.
Sagrada.
Cultual.
Ambigua.
Representación-significado da pedrafita segundo a orientación:

Cara norte: masculino ou pene.
Cara sur: feminina ou vaxina.
Cara leste: zona onde comezan os actos-propósitos-ritos.
Cara oeste: representa a madurez, o ocaso, a morte, o remate.


CORUÑA, A
Proposta de Catalogación
Listaxe:
CONCELLOS DE A CORUÑA


PADRON
Pedrafita marco III, do Couto Medieval de Lampai.
Localización:
Lugar: A Porta dos Mariños, entre Belina e os Pazos, preto do campo de futbol.
Freguesía: Cruces, Santa María.
Concello: Padrón.
Terras do Sar.
A Coruña.
Coordenadas: Lat 42º 46´ 10,75´´ N       Lon 8º 38´ 48,99´´ O
64 m.s.n.m


Imaxe:



Pedrafita marco III, do Couto Medieval de Lampai.
Fonte imaxe: Wikipedia.


TEO
Pedrafita marco I, do Couto Medieval de Lampai.
Localización:
Lugar: Mosteiro, na concorrencia do Rego de Tarrío e o vello camiño que ven dende Pedroso do Norte.
Freguesía: Lampai, Santa María.
Concello: Teo.
Terras de Santiago.
A Coruña.
Coordenadas: Lat 42º 46´43´´ N       Lon 8º 37´26´´ O
205 m.s.n.m.


Imaxe:


Pedrafita marco I, do Couto Medieval de Lampai.
Fonte imaxe: La Voz de Galicia.


LUGO
Proposta de Catalogación
Listaxe:
CONCELLOS DE LUGO


NOGAIS, AS
Pedrafita marco da Casa de Chancia.
Localización:
Lugar: Topónimo e vivenda de nome Casa de Chancia, situado no interior, na cociña desta vivenda en ruína, foi marco da liña divisoria das xurisdicións de Doncos e de Torés.
Freguesía: Nullán, San Cosmede.
Concello: Nogais, As.
Terras dos Ancares.
Lugo.
Coordenadas: Lat 42º 44´ 0,44´´ N       Lon 7º 8´37,91´´ O
1196 m.s.n.m.


Imaxe:


Pedrafita marco da Casa de Chancia, situado no interior da vivenda, Nullán, As Nogais.
Fonte imaxe: Luís López Pombo.


PALAS DE REI
Pedrafita marco do Hospital das Seixas, marco da Mámoa, ou marco das Cruces.
Localización:
Lugar: Érguese sobre unha mámoa na necrópole do Marco, Monte do Hospital das Seixas, preto do camiño primitivo, ou de Oviedo (Uviéu), na serra do Careón, foi no pasado fito xurisdicional dos señorios: Hospital das Seixas, Couto de Moredo, e Couto de Goiás, e das Freguesías (do Concello de Toques): Vilouriz, Santiago; Paradela, San Paio, e Brañas, Santa María. Na actualidade cunpre función de marco de concorrencia das Provincias: A Coruña (Concello de Toques) e Lugo (Concello de Palas de Rei).
Freguesía: Merlán, San Salvador.
Concello: Palas de Rei.
Terras de Ulloa.
Lugo:
Coordenadas: Lat 42º 57´7,85´´ N       Lon 7º 54´26´´ O
714 m.s.n.m.


Imaxe:



Pedrafita marco do Hospital das Seixas, Merlán, Palas de Rei.
Fonte imaxe:  autor 1997.

Pedrafita marco do Hospital das Seixas, Merlán, Palas de Rei.
Fonte imaxe:  autor 1997.


Pedrafita marco de Lama Grande,  do Couto medieval de Vilar de Donas.
Localización:
Lugar: Cordal de Parada, preto do Rego de Lamas, cumpre función de marco delimitador do Couto medieval do mosteiro de Vilar de Donas.
Freguesía: Covelo, San Xoan.
Concello; Palas de Rei.
Terras de Ulloa.
Lugo.
Coordenadas: Lat 42º 53´55,18´´N       Lon 7º 46´32,06´´ O
540 m.s.n.m.


Pedrafita marco de A Pallota, do Couto medieval de Vilar de Donas.
Localización:
Lugar: A Pallota, a 70 metros do túmulo do monte cubelo, a pedrafita ata tempos recentes sinalou a estrema de leiras. Cumpre función de marco delimitador do Couto medieval do mosteiro de Vilar de Donas.
Freguesía: Vilar de Donas, San Salvador.
Concello: Palas de Rei.
Terras de Ulloa.
Lugo.
Coordenadas; Lat 42º 52´48,06´´N       Lon 7º 47´10,29´´O
681 m.s.n.m.


Imaxe:


Pedrafita marco da Pallota,Vilar de Donas, Palas de Rei.
Fonte imaxe: Extraída do Blog O Noso Patrimonio.


Pedrafita marco do Rosedo, do Couto medieval de Vilar de Donas.
Localización:
Lugar: Cumio do monte Rosedo, onde son coñecidos tamén os topónimos: Pico do marco e Pico do mouro, érguese enriba dunha mámoa cruzada por un cortalumes, nel concorren as Freguesías: Berbetouros, San Miguel; Vilar de Donas, San Salvador; Mosteiro de Devesa, Santiago, e, Covelo, San Xoan. Cumpre función de marco delimitador do Couto medieval do mosteiro de Vilar de Donas.
Freguesía: Vilar de Donas, San Salvador.
Concello; Palas de Rei,
Terras de Ulloa.
Lugo.
Coordenadas: Lat 42º 54´35,80´´ N       Lon 7º 48´32,44´´O
646 m.s.n.m.


Imaxe:


Pedrafita marco do Rosedo, Vilar de Donas, Palas de Rei.
Fonte imaxe: Cristina Vázquez e Xurxo Broz.


OURENSE
Proposta de Catalogación
Listaxe:
CONCELLOS DE OURENSE


BAÑOS DE MOLGAS
Pedrafita marco de Rozas, do Couto medieval de Xocín.
Localización:
Lugar: Xocín, ao carón da estrada Ourense - 0109, nunha zona chaira de maino descenso cara ó L. onde o Río Arnoia, o Marco atópase inserido no valado demarcatorio do terreo do Couto de Xocín, coñecido na antigüidade como "Coto de Villa Joachini", derivando despois en "Joacín", como sinala o Catastro de Ensenada, é un fito chantado como marco de termo, facendo de peche cun antigo camiño de carro, a faciana  que mira ó camiño ten gravada unha cruz con suco romo e profundo, descoñecendo a existenccia doutras gravuras, polo nivel alto  de musgo e líques que posúe.
Os lindes do Couto de Xocín figuran deste xeito no Catastro de Ensenada:
"......la confrontación del L. (levante) es con camino del lugar de Calvelo y principia en el marco o mojón que se llama de Rozas...."
"......y confronta con término del lugar de Villariño Datorre y de este sigue al Marco do Rial y de este al de Rozas en donde principio este marqueo"
É probable o reemprego primitivo desta peza,  noutro tipo de utilidade, quizáis unha antiga pedrafita, no contexto arqueolóxico, sinalar as abondosas estacións de petróglifos atopadas fai pouco tempo na ampla contorna.
Toponimia de prospección: Arqueolóxica, Etnográfica, Antropolóxica, Arqueoastronómica, Cronolóxica, Sacralización e Lendas: Xocín, Monte de Carpaza, Lama Boa, Calvelo, Monte Piñeiro, A Teixeira de Meamán, Costa das Antas, Vilariño, Lama Má, A Fachela, Os Chaos, Monte Medo, Francos, etc...
Freguesía: Lama Má, San Cibrao.
Concello: Baños de Molgas.
Terra  Allariz Maceda.
Ourense.
Coordenadas: Lat 42º 12´19,45´´ N       Lon 7º 38´16,59´´ O
581 m.s.n.m.


Imaxe:


Pedrafita marco de Rozas, do Couto medieval de Xocín. Lama Lá,
Baños de Molgas.
Fonte imaxe: Antonio Gavilanes.

Pedrafita marco de Rozas, do Couto medieval de Xocín. Lama Lá,
Baños de Molgas.
Fonte imaxe: Antonio Gavilanes.


CALVOS DE RANDÍN
Pedrafita marco no Camiño Privilexiado do Couto Mixto, (I, II - 2 monólitos).
(Pedrafita marco I e II, denominados desta maneira polo autor dos achados, o investigador Elixio Vieites).
Localización:
Lugar: Camiño Privilexiado do Couto Mixto, no treito dun posíbel camiño ancestral entre os actuais concellos de Calvos de Randín e Baltar, (Galicia) e Montalegre, (Portugal), amolloado por marcos e mouróns de pedra, con gravuras diversas e cruces, outros bens de interese relacionados co histórico Couto, O Castro, O Castelo da Picoña.
O Couto Mixto foi un antigo territorio (século XII, ligado ao Castelo da Picoña) autónomo, onde os veciños elixian libremente a nacionalidade, Portugal ou España, este enclave tiña a orixinalidade de posuir a súa propia organización, desvencellada das coroas destes dous países, nunha estrutura politica semellante a unha república democrática.
Pedrafita marco no Camiño Privilexiado do Couto Mixto I
Toponimia de prospección: Arqueolóxica, Etnográfica, Antropolóxica, Arqueoastronómica, Cronolóxica, Sacralización e Lendas: Randín, As Coelleiras, Ourille, As Caveancas, Outeiro das Maseiras, Ponte do Pozoco, Lama Cova, A Gritela, A Veiga dos Cousos, Colmeas,  Espasanta, Marco do Castelo, Muiño da Lama, Marco dos Pesos, Veiga do Escairo, Gandorpe, etc...
Zona chaira, elemento situado entre o Río da Barxa e o Rego da Bouza, ao carón do Priviliexiado Camiño.
Freguesía: Randín, San Xoán.
Concello: Calvos de Randín.
Terra da Limia.
Ourense.
Pedrafita marco no Camiño Privilexiado do Couto Mixto II
Toponimia de prospección: Arqueolóxica, Etnográfica, Antropolóxica, Arqueoastronómica, Cronolóxica, Sacralización e Lendas: Rubiás dos Mixtos, As Míllaras,  O Torgal, As Filgueiras, O Outeiro,  Rubiás,  A Cruz, O Lombo, Os Lameiros dos Ríos, A Lama Grande, O Agro, Barrio, A Torre, O Castro, O Barreiro, Outeiro da Raposa, A Rocha, As Cabazas, A Toxeira, etc...
O ben atópase nunha leve pendente, preto do Histórico Camiño, non lonxe do Río Salas.
Freguesía: Rubiás dos Mixtos, Santiago.
Concello: Calvos de Randín.
Terra da Limia.
Ourense.
Coordenadas: Pedrafita marco  I
Lat 41º 54´15,47´´N       Lon 7º 51´ 39,23´´ O
865 m.s.n.m.


Imaxe:



Pedrafita marco no Camiño Privilexiado
do Couto Mixto I.
Fonte imaxe: Elixio Vieites.


Coordenadas: Pedrafita marco II
 Lat 41º 54´40,21´´ N       Lon 7º 50´24,56´´ O
864 m.s.n.m.


Imaxe:


Pedrafita marco no Camiño Privilexiado do Couto Mixto II.
Fonte imaxe: Elixio Vieites.


GOMESENDE
Pedrafita marco de Gomesende.
Localización:
Pendente de localización exacta.
Lugar: O Val.
Freguesía: O Val, Santa María.
Concello: Gomesende.
Terra Celanova.
Ourense.
Coordenadas: (provisionais, referencia: Santuario da Nosa Señora do Val)
Lat 42º 12´30,92´´ N       Lon 8º 06´33,57´´ O
526 m.s.n.m.


LOBIOS
Pedrafita marco A Portela da María.
Localización:
Lugar: A Portela da María, A Anta, preto do Alto do Couto, no camiño da Raiña Santa, é coñecida a testemuña do ano 1255, cando a Raíña Isabel II de Portugal peregrinou a San Salvador de Celanova, e logo continuou a Santiago de Compostela. Feito histórico que lle valeu o calificativo de camiño da Raíña Santa, a un percurso que se empregou como rota de peregrinación portuguesa a Santiago ata os inicios do século XX, recollendo sobre todo peregrinos  do distrito de Braga. O  camiño da Raíña Santa entra en Galicia pola Portela do Home, no concello de Lobios, vindo desde Braga polo trazado da Vía Romana XVIII, tamén coñecida como Vía Nova, que unía as capitais conventuais de Bracara Augusta (Braga) e Asturica Augusta (Astorga), no treito Portela do Home-poboado do encoro das Conchas, Lobios, nunha curva do camiño, na Portela da María, nunha pequena baixada, alí sitúase a pedrafita, preto atópase o nacente do Rego da Ameixida que verte no río de Vilameá.
Zona de chaira, onde se atopan os túmulos da Anta do Couto, a pedrafita consideramola moi posiblemente, vinculada a este espazo e época megalítica, reempregada como marco de termo, no período medieval, as cruces nas súas facianas, sinalan a demarcación deste tempo.
Toponimia de prospección: Arqueolóxica, Etnográfica, Antropolóxica, Arqueoastronómica, Cronolóxica, Sacralización e Lendas: A Anta, A Portedela, Coutado de Vilameá, O Perdigoto, A Calzada, Chan da Veiga, Saa, Touza de Lama, Alto do Couto, O Cruceiro, Corga do Tío Paio, Deiriña, Cimadevila, etc...
Freguesía: Lobios, San Miguel.
Concello: Lobios.
Terra Baixa Limia.
Ourense.
Coordenadas: Lat 41º 53´ 2,73´´ N       Lon 8º 5´ 32,07´´ O
498 m.s.n.m.


Imaxe:


Pedrafita marco A Portela da María, Lobios.
Fonte imaxe: es. wikiloc.com.






MACEDA
Pedrafita marco de termo no Rodicio, (I, II -  2 monólitos)
(denominados desta maneira polo autor dos achados, o investigador Gavilanes).
Localización:
Lugar: Moi preto do pobo de O Rodicio, no treito dun antigo camiño que cumpre función de linde territorial entre as Freguesías e Concellos seguintes:
Freguesía: Asadur, Santa Mariña, Concello: Maceda.
Freguesía: As Chás, San Xoán, Concello: Montederramo.
Ditos marcos de termo, posibelmente coetáneos, atopanse na actualidade ás marxes do devandito camiño, na croa dos dous elementos pódense reparar os trazos antergos de cadansúa cruz de termo, tamén no marco I  nun lateral; A zona onde se atopa este ben ten por nome Lamadavella. Sinalar que o marco II, o seu lugar de orixe atopábase xusto no medio do camiño, formado por dúas pedras establecendo unha estrutura coniforme obrigando aos carros e persoas arrodealo polas dúas beiras.
A área é chá, dous regueiros discorren pola redonda: Regueiro do Reconco e Regueiro de Asadur, o rexistro arqueolóxico do amplo contorno localiza presenza megalítica en As Chás, a pedrafita do Couso en Zorelle, petróglifos  de Vilardecás, castro en Asadur e o castrelo en Leboreiro, Montederramo.
Toponimia de prospección: Arqueolóxica, Etnográfica, Antropolóxica, Arqueoastronómica, Cronolóxica, Sacralización e Lendas: O Rodicio, Fonte Fría, Barreiros, As Chás, A Laxe, A Caseta, O Carpazal, Toxás, Retorta, Ramíl Grande, Ramil Pequeno, Sotochao do Rodicio, Os Currás, A Raposeira, Cordelle, Cordelle de Abaixo, O Campo, Cacharrequille, A Lama da Cima, Monte das Ratoeiras, O Medón, Pedra, Pena da Malla, Lomba da Meda, etc...
Freguesía: Asadur, Santa Mariña.
Concello: Maceda.
Terra Allariz Maceda.
Ourense.
Coordenadas: Pedrafita marco I
Lat 42º 18´34,14´´ N       Lon 7º 36´6,70´´ O
974 m.s.n.m.
Coordenadas: Pedrafita marco II
Lat 42º 18´45,57´´ N       Lon 7º 35´51,13´´ O
983 m.s.n.m.


Imaxe:



Pedrafita marco do Rodicio I, Asadur, Maceda.
Fonte imaxe: Antonio Gavilanes.

Pedrafita marco do Rodicio II, Asadur, Maceda.
Fonte imaxe: Antonio Gavilanes.


MEZQUITA, A
Pedrafita marco de As Cortiñas.
localización:
Lugar: As Cortiñas, O Pereiro, situada entre o Regueiro do Candal e o Regueiro do Carriñal,  na aba sur, que dende o cumio do Chao do Porco, deseña constantes recháns descendentes ata o lugar de Arealciño, preto de As Cortiñas, na área próxima, un camiño integrado nunha zona de paso natural sinala a súa traza. Posíbel marco xurisdicional?
Adscrición cronocultural: medievo-moderno; A terra da Mezquita estivo vencellada dende o Megalitismo, ao norte de Portugal e zonas de Sanabria, compartindo a cultura predominante de vida pastoril.
Toponimia de prospección: Arqueolóxica, Etnográfica, Antropolóxica, Arqueoastronómica, Cronolóxica, Sacralización e Lendas: As Cortiñas, Carballaregos, Val da Pala dos Ladrois, Os Avantos, O Arealciño,  A Casada, O Pereiro, As Toqueiras, O Gamoal, A Cabeza,  Sobre os Muiños, Carballois, Chao do Porco, Lagorzo, etc...
Freguesía: O Pereiro, San Pedro.
Concello: Mezquita, A
Terra Viana.
Ourense.
Coordenadas: Lat 42º 2´53,02´´ N       Lon 7º 2´ 51,75´´ O
1078 m.s.n.m.


Imaxe:


Pedrafita marco das Cortiñas ou do Carriñal, O Pereiro, A Mezquita.
Fonte imaxe: Pilar Fernández Pintos.


MONTERREI
Predrafita marco do Seixo Branco.
Localización:
Pendente de localización exacta.
Lugar: Na concorrencia de Albarellos e Pacios.
Freguesía: Albarellos, Santiago.
Concello: Monterrei.
Terra Monterrei Verín.
Ourense.
Coordenadas: (provisionais, referencia: Igrexa de Albarellos)
Lat 41º 56´ 55,70´´ N       Lon 7º 29´ 50,82´´O
408 m.s.n.m.


TABOADELA
Pedrafita marco do Mato.
Localización:
Lugar: O Mato, Fonte Fría, área chanceira, preto da liña estremeira cos concellos de San Cibrao das Viñas e Taboadela, a pedrafita marco, sinala a concorrencia das seguintes freguesías:
A Touza, San Xurxo, O Mesón de Calvos, Santa María, e Rabeda, Santiago. A pouca distancia atópase o Río Barbaña, un vello camiño transcorre ao carón da pedrafita, presenza nas freguesías adxacentes de diferentes xacementos, castros, petróglifos, pedrafitas,
Toponimia de prospección: Arqueolóxica, Etnográfica, Antropolóxica, Arqueoastronómica, Cronolóxica, Sacralización e Lendas: O Mato, A Fonte Fría, A Redriña, Chaus, Outeiro Calvo, A Venda Nova, O Tombo, A Pombeira, Os Corgos, As Moreiriñas, O Outeiro, As Pontes dos Carros, A Lama, A Lameira, Lama de Santa Cruz, A Mioteira, Castroverde, etc...
Freguesía: Rabeda, Santiago.
Concello: Taboadela.
Terra Ourense.
Ourense.
Coordenadas: Lat 42º 15´55,00´´ N       Lon 7º 49´03,39´´ O
329 m.s.n.m.


Imaxe:


Pedrafita marco do Mato, Rabeda, Taboadela.
Fonte imaxe: Antonio Gavilanes.

Pedrafita marco do Mato, Rabeda, Taboadela.
Fonte imaxe: Antonio Gavilanes.

Pedrafita marco do Mato, Rabeda, Taboadela.
Fonte imaxe: Antonio Gavilanes.

Pedrafita marco do Mato, Rabeda, Taboadela.
Fonte imaxe: Antonio Gavilanes.


VERÍN
Pedrafita marco do Souto Novo,
Localización:
Pendente de Localización exacta.
Lugar: O Souto Novo.
Toponimia de prospección: Arqueolóxica, Etnográfica, Antropolóxica, Arqueoastronómica, Cronolóxica, Sacralización e Lendas: O Souto Novo, A Granxa, A Granxiña, Outeiro de Arnás, A Viña Grande, O Marco Rachado, Arnás, A Cerceda, A Lobedeira, Penedo Grande, A Toxeira, Viñas Brancas, O Malpaso, Val de Cabras, Marco do Lobo, Val de Coellos, O Caldeirón, Os Xardos, O Padrón, As Leiras Grandes, etc...
Freguesía: Tamagos, Santa María.
Concello: Verín.
Terra Monterrei Verín.
Ourense.
Coordenadas: (provisionais, referencia: O Souto Novo)
Lat 41º 54´ 14,63´´ N       Lon 7º 25´21,51´´ O
497 m.s.n.m.


Imaxe:


Pedrafita marco do Souto Novo, Tamagos, Verín.
Fonte imaxe: Extraída do Blog O Noso Patrimonio.


PONTEVEDRA
Proposta de Catalogación
Listaxe:
CONCELLOS DE PONTEVEDRA




GUARDA, A
Pedrafita marco de  O Couto.
Localización:
Lugar: Barrio do Couto, Camposancos, localízase no comezo da Rúa-camiño Portugués da Costa, non se acha chantada no seu emprazamento primitivo, sinalou os límites do primitivo couto de Camposancos dende o século XII, que pertenceron ao mosteiro de Barrantes (Tomiño), no século XV pasou ó poder do cabido da catedral de Tui.
Ámbito arqueolóxico: Paleolítico, megalítico, petróglifos, castros, romanización, etc...
Toponimia de prospección: Arqueolóxica, Etnográfica, Antropolóxica, Arqueoastronómica, Cronolóxica, Sacralización e Lendas:  O Couto, Camposancos, O Outeiro, Pombal, Sa, A Paxase, Bouza da Fonte,  Castro de Sa, A Granxa, Salgueiró, Fonte do Aloque, San Francisco, Monte Santa Tegra, O Castro, etc...
Freguesía: Camposancos, Santa Sabela.
Concello: A Guarda.
Terra Baixo Miño.
Pontevedra.
Coordenadas: Lat. 41º 53´19.63´´ N       Lon. 8º 51´27.33´´ O
42  m.s.n.m.
Data publicación: 26.05.17


Imaxe:


Pedrafita marco de O Couto, Camposancos, A Guarda. Chantada no camiño Portugués da costa.
Fonte imaxe: Concello de A Guarda.


BUEU
Pedrafita marco do Couto de Bon.
Localización:
Lugar: Novo emprazamento, depositada, abatida no xardín lateral da capela central do cemiterio municipal de Bueu, foi atopada fai poucos anos e trasladada ao camposanto, descoñecendo o motivo polo cal aínda se encontra abatida e sen sinalizar. Foi marco de termo que sinalou os límites do couto de Bon e Vilar.
Data publicación: 27.05.17

Imaxe:


Pedrafita marco do Couto de Bon, abatida no xardín do cemiterio de Bueu.
Fonte imaxe: autor 2017.


Pedrafita marco do Couto de Bon, vasto marco de 1.50 m. de lonxitude, aínda en relativo bo estado de conservación.
Fonte imaxe: autor 2017.

Cruciforme na croa da pedrafita marco do Couto de Bon, Bueu.
Fonte imaxe: autor 2017.





Pedrafitas do medievo, total Galicia: 20